गर्मीमा धेरै पानी पिउँदैमा हुँदैन स्वास्थ्य ठीक, कसरी गर्ने ख्याल ?

बढ्दो तापक्रममा शरीरको राम्रोसँग हेरचाह गरिएन भने यसले स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पार्न सक्छ

अचानक गर्मी बढ्दा डिहाइड्रेशन र घाँटी सुख्खा हुनुका साथै चक्कर लाग्न सक्छ । आँखा रातो हुन सक्छ वा पिसाब पहेँलो हुन सक्छ । यदि तपाईं यी समस्याहरूको सामना गर्दै हुनुहुन्छ भने यो तपाईंको स्वास्थ्यका लागि खतराको सङ्केत हुन सक्छ । शरीरमा पानी र इलेक्ट्रोलाइट्सको कमीले तपाईंको स्वास्थ्यमा गम्भीर परिणामहरू निम्त्याउन सक्छ । यी प्रभावहरूलाई डिहाइड्रेशन भनिन्छ ।

गर्मीमा निरन्तर पसिना आउने कारणले गर्दा शरीरमा पानीको मात्रा मात्र घट्दैन, नुनको मात्रा पनि घट्छ । तपाईंलाई लाग्न सक्छ कि एसीमा बस्दा पसिना आउँदैन, तर सधैँ एसीमा बस्दा तपाईंको तिर्खा कम हुन्छ । स्वास्थ्य विज्ञहरू भन्छन्, यसले तपाईंको शरीरमा प्रतिकूल र दीर्घकालीन प्रभाव पार्न सक्छ । अहिले गर्मीको समयमा तापक्रम निरन्तर बढिरहेको छ । बढ्दो तापक्रममा शरीरको राम्रोसँग हेरचाह गरिएन भने यसले स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पार्न सक्छ ।

कस्तो अवस्थामा हुन्छ डिहाइड्रेशन ?

🔹 यदि तपाईं लामो समयसम्म चर्को घाममा बस्नुभएको छ भने गर्मी स्ट्रोकले डिहाइड्रेशन हुन सक्छ

🔹यदि तपाईंलाई पखाला वा कुनै रोग छ भने तपाईंको शरीर पनि डिहाइड्रेट हुन सक्छ

🔹धेरै रक्सी वा क्याफिनयुक्त पेयपदार्थ पिउनाले शरीरमा पानी कम हुन्छ

🔹यदि तपाईंलाई धेरै पिसाब लाग्ने औषधि दिइएको छ भने पनि यस्तो हुन सक्छ

डिहाइड्रेशनका लक्षणहरू आफैँ कसरी चिन्ने ?

🔹 अत्यधिक तिर्खा लाग्नु

🔹 पिसाब गाढा पहेँलो रङको हुनु र कडा गन्ध आउनु

🔹 सामान्यभन्दा कम पिसाब आउनु

🔹 चक्कर लाग्नु

🔹 थकान वा कमजोरी महसुस हुनु

🔹 मुख, ओठ र जिब्रो सुख्खा हुनु

🔹 आँखाको दृष्टि धमिलो देखिनु

यदि तपाईंले यस्ता लक्षणहरू अनुभव गरिरहनुभएको छ भने तपाईंलाई डिहाइड्रेट हुने सम्भावना हुन्छ । यस्तो अवस्थामा तपाईंले शरीरबाट पानी र नुनको कमीलाई पूरा गर्ने प्रयास गर्नुपर्छ र डाक्टरको सहयोग लिनुपर्छ ।

शरीरमा कहिले पानीको कमी हुन्छ ?

धेरै मानिसहरू सोच्छन् कि शरीरमा पानीको कमी भएको कसरी थाहा पाउने, यसको पहिलो सङ्केत हाम्रो पिसाबमा देखिन्छ । यदि पिसाब पहेँलो छ वा पिसाबको रङ रातो भयो भने यसको अर्थ शरीरमा पानीको कमी छ भन्ने हो । घाममा निरन्तर हिँड्दा वा तातो भट्टीको नजिक काम गर्दा शरीरमा पानी कम हुन्छ, तर सोडियम, पोटासियम, क्लोराइड र बाइकार्बोनेट जस्ता अन्य इलेक्ट्रोलाइट्सको मात्रा पनि कम हुन्छ । यदि यो अवस्था लामो समयसम्म रह्यो भने शरीरमा म्याग्नेसियम र क्याल्सियमको मात्रा पनि घट्छ । एक वयस्कको शरीरमा ६० देखि ७० प्रतिशत पानी हुन्छ ।

यदि पानीको यो स्तरमा ठूलो भिन्नता छ भने हाम्रो शरीरको पाचन प्रक्रिया प्रभावित हुन्छ अर्थात् खाएको खाना पच्दैन । साथै, सास फेर्न गाह्रो हुन सक्छ । यतिमात्र होइन, यो अवस्था लामो समयसम्म रहिरह्यो भने व्यक्तिको श्वासप्रश्वास र मस्तिष्कमा असर पर्ने र उसको मृत्यु हुने जोखिम पनि हुन्छ । पानीको अभावले छाला पनि सुख्खा हुन थाल्छ ।

विश्व स्वास्थ्य सङ्गठन (डब्लयूएचओ) का अनुसार कम पानी पिउँदा मात्र डिहाइड्रेशन हुँदैन, पखालाले पनि शरीरमा पानीको कमी निम्त्याउँछ । पखाला लाग्दा पानी र नुनको मात्रा घट्छ । यसबाहेक, विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनले बान्ता, पसिना, पिसाब र सास फेर्नाले शरीरमा नुन हराउने पनि बताएको छ । यस अवस्थामा व्यक्ति सुस्त, बेहोस महसुस गर्छ, आँखा डुब्छ, पानी पिउन मन लाग्दैन । विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनका अनुसार यस्तो अवस्था डिहाइड्रेशनको गम्भीर अवस्था हुन सक्छ । यस्तो अवस्थामा डाक्टरहरूले ओआरएस लिन पनि सिफारिस गरिन्छ । ओआरएस प्याकेटमा सोडियम क्लोराइड, पोटासियम क्लोराइड, सोडियम साइट्रेट र ग्लुकोज हुन्छ ।

यदि तपाईं चर्को गर्मीमा डिहाइड्रेशनबाट बच्न चाहनुहुन्छ भने केवल पानी पिउनाले काम हुँदैन । पानीसँगै अन्य तरल पदार्थ पनि सेवन गर्नुपर्नेछ । अहिलेको चर्को गर्मीमा प्रशस्त पानी पिउनु महत्त्वपूर्ण छ । शरीरमा पानीको कमी हुन नदिन हामीले सरबत, फलफूलको रस, छाछ, कोकम सरबत जस्ता तरल पदार्थ पिउनुपर्छ । उखुको रस, छाछमा थोरै नुन मिसाएर पिउनु पनि शरीरका लागि फाइदाजनक हुन्छ ।

गर्मीमा शरीरमा पानीको मात्रा उचित मात्रामा कायम राख्नु महत्त्वपूर्ण छ । शरीरलाई पानी चाहिन्छ । त्यसैले विज्ञहरू भन्छन्, एकैचोटि धेरै पानी पिउनु उचित हुँदैन । विज्ञहरूको सल्लाह छ, तिर्खा लाग्दा पानी पिउन सम्झनु नै एकमात्र समाधान हो । पानी बिस्तारै पिउनु राम्रो हुन्छ । यदि तपाईंले एकैचोटि धेरै पानी पिउनुभयो भने पेटमा तनावको कारणले गर्दा तपाईंको भोक कम हुनेछ ।

त्यस्तै, विज्ञहरू गर्मीमा बाहिरको तेलयुक्त खाना नखान, सिट्रस फलफूल भिटामिन सीका लागि राम्रो हुन्छ भने तरबुजा, खर्बुजा, सुन्तला, गुलियो कागती, अङ्गुर, आँप, अनारलाई खानामा समावेश गर्नु फाइदाजनक हुने सल्लाह दिन्छन् । त्यस्तै, अमला, कोकम, काँचो आँपमा पनि भिटामिन सी, सोडियम, पोटासियम, म्याग्नेसियम जस्ता तत्त्वहरू हुन्छन् ।

त्यसैगरी, अहिलेको तीव्र गर्मी वयस्कहरूका लागि जत्तिकै समस्याग्रस्त छ जति बच्चाहरूका लागि । अप्रिल–मे महिनामा स्कुल बिदा हुन्छ, त्यसैले बच्चाहरू घरमै बस्छन् । त्यसपछि गर्मीमा खेल्छन् । यस्तो अवस्थामा गर्मीबाट पीडित हुने सम्भावना पनि बढ्छ । बाहिर खेल्न गएपछि बच्चाहरूलाई आफ्नो तिर्खा र भोक याद हुँदैन । यो अनुभव तपाईंसँग पनि होला नै । त्यसपछि गर्मी र पानीको अभावले समस्या सिर्जना गर्न थाल्न सक्छ ।

त्यसैले आमाबाबुले आफ्ना बच्चाहरूको विशेष ख्याल राख्नुपर्छ । आमाबाबुले दिनभरि बच्चाहरूले पानी पिउनुपर्ने कुरामा ध्यान दिनुपर्छ । बच्चाहरू खेल्न बाहिर जाँदा पानीको बोतल बोक्ने गर्नुपर्छ र उनीहरूलाई सिधै घाममा खेल्न पठाउनु हुँदैन । त्यस्तै, तरबुजा, काँक्रो, सुन्तला र स्ट्रबेरी जस्ता पानीयुक्त फलफूल र तरकारीहरूलाई आफ्नो आहारमा समावेश गर्नुपर्छ । बालबालिकाको शरीरमा पानी कम भएमा उनीहरूलाई तुरुन्तै ओआरएस (ओरल रिहाइड्रेशन साल्ट) दिनुपर्छ ।