पारिवारिक दलदलबाट बाहिरिएका छौँ, अब कृष्ण पाउरोटीलाई नयाँ उचाइ दिँदैछौँ (भिडिओ अन्तर्वार्ता)

नेपालमा राजादेखि रैतीसम्मलाई सबैभन्दा पहिला पाउरोटीको स्वाद चखाउने ‘कृष्ण पाउरोटी भण्डार’ पछिल्लो समय तुलनात्मक रूपमा केही सिथिल बनेको थियो । बेला–बेलामा पारिवारिक झमेलाका कारण प्रभावित बन्ने गरेको कम्पनीलाई पछिल्लो समय सरासर अघि बढाउन किन सकिरहेको छैन, के–के छन् भविष्यका योजना र विगतका भोगाई ? यी विषयहरूमा केन्द्रित रहेर कृष्ण पाउरोटी भण्डारका अध्यक्ष घनश्याम राजकर्णिकारसँग कर्पोरेट खबरका साइराम उपरकोटीले विषेष सम्वाद गरेका छन् । प्रस्तुत छ, राजकर्णिकारसँग गरिएको कुराकानीको सम्पादित अंश–

करिब आठ दशक पुरानो कृष्ण पाउरोटीको सुरूवातबारे केही बताइदिनुहोस् न ?

कृष्ण पाउरोटी स्थापनाको लामो इतिहास छ । त्यसलाई संक्षेपमा भन्नुपर्दा वीर शमसेर मेरो हजुरबुबा हिरामान सिंहको खेल्ने साथी हुनुहुन्थ्यो । वीर शमसेर विक्रम सम्वत १९४२ मा श्री ३ महाराज बन्नुभयो । मेरो हजुरबुबाको मिल्ने साथी हुनुभएकाले वीर शमसेरले उहाँलाई निजी हल्वाईमा नियुक्त गर्नुभयो । हाम्रो पेसा नै हल्वाई (मिठाई रोटी बनाउने) भएकाले यो काम गर्नुभयो । तर, वीर शमसेर धेरै बाँच्नुभएन ।

त्यसपछि उहाँका नेवार्नी रानीपट्टीका छोरा तेज शमसेर (लाल दरबारका मालिक)कोमा हजुरबुबा कार्यरत हुनुभयो । समय बित्दै जाँदा तेज शमसेरका छोरा इन्दु शमसेरकहाँ मेरो बुबाले काम गर्नुभयो । नेवार्नी रानीबाट जन्मनुभएकाले आफूहरूलाई पछि गाह्रो पर्ने आँकलन गरी जुद्ध शमसेरले विक्रम सम्वत् २००० सालतिर ‘सी’ क्लासका राणाहरूलाई काठमाडौं बाहिर पठाइदिनुभयो । त्यसैक्रममा इन्दु शमसेरलाई बडा हाकिम बनाएर इलाम पठाइयो । इन्दु शमसेर इलाम जाने क्रममा हिरा मोतीको एउटा कन्टुर हराउनुभयो । हराएको हिरा मोती भएको त्यो कन्टुर मेरो बुबा कृष्ण राजकर्णिकारले अथक प्रयास गरी खोजतलास गरेर भेट्टाउनुभयो र उहाँलाई दिनुभयो । त्यो कामबाट मालिक खुसी हुनुभएर मेरो बुबालाई बारा र पर्साको ५० बिगा जग्गा बक्सिस दिनुभयो । तर, बुबालाई जग्गा दिएको केही महिनापछि नै इन्दु शमसेरले त्यो जग्गा आफ्नो ठकुरी ज्वाइँ टपेन्द्रबहादुर शाहलाई कागज गरेर पास गरिदिनुभयो । त्यो घटनाबाट मेरो बुबा निकै मर्माहत हुनुभयो ।

इन्दु शमसेरको व्यवहारबाट रिसाउनुभएका मेरो बुबाले त्यसपछि मालिकको सेवा गर्दिनँ भनेर केही नयाँ सिक्न र काम गर्न भनेर इलामबाटै कलकत्ता झर्नुभयो । तर, त्यहाँ कोही पनि चिनजानको मान्छे नभएका कारण उहाँले आठ–दश दिनसम्म पनि केही काम पाउने र सिक्ने अवस्था रहेन । आफूसँग भएको पैसा सकिँदै गएको र कुनै काम नपाएको अवस्थाकाबीच त्यहाँ उहाँ फुटपाथमा रहेका माग्नेहरूलाई हेर्दै आफू पनि यस्तै हुने त होइन भनेर निक्कै चिन्तित बन्नुभएको थियो । कुनै काम नपाएपछि उहाँले तत्कालै नेपाल फर्किने विचार गर्नुभयो । फर्किनुअघि कलकत्ता आएको बेला कालिघाटस्थित कालि मन्दिर दर्शन गरेर जान्छु भन्ने विचारस्वरूप बुबा त्यो मन्दिरमा पुग्नुभयो । सधैं भीड भइरहने त्यो मन्दिरमा उहाँ पुग्दा भीडको बीचमा एक जना आठ/दश वर्षकी बालिका ‘बाबुजी’ भन्दै रोइरहेको देख्नुभयो । ति बालिका आफ्नो बुबासँगबाट हराइरहेकी थिइन् ।

भीडमा च्यापिएर बालिकाको ज्यानै जानसक्ने अवस्थालाई दृष्टिगत गरी बुबाले उनलाई त्यहाँबाट निकाल्नुभयो । त्यसबेला बालिकाको बुबाले त्यो सबै दृश्य देख्नुभएको रहेछ । पछि मेरो बुबाको बारेमा उनले निक्कै सोधखोज गरे । बुबाले आफ्नोबारे र आफू कलकत्ता आउनुको उद्देश्यबारे ति बालिकाको बुबालाई सुनाउनुभयो । त्यसपछि ती बालिकाको बुबाले मेरो बुबालाई सँगै लगेर आफू काम गर्ने बेकरी पसल (फर्पोज)मा पाउरोटी (अङ्ग्रेजी रोटी) बनाउन सिकाउनुभयो । त्यहीँ बस्ने र खानेसम्मको व्यवस्था पनि उहाँले नै मिलाइदिनुभयो । १०–१२ दिनमा उहाँले त्यो काम सिक्नुभयो र २००३ सालमा नेपाल फर्किनुभएका मेरो पिताजीले २००५ साल साउन १० गते आफ्नै नामबाट कृष्ण पाउरोटी भण्डार स्थापना गर्नुभयो ।

तपाइँको बुबाले कृष्ण पाउरोटी स्थापना गर्दा लगानी कसरी जुटाउनुभएको रहेछ ?

मेरो पिताजीले कलकत्ताबाट केवल काम सिकेर आउनुभएको थियो, पैसा कमाउनुभएको थिएन । त्यतिबेला हाम्रो आर्थिक अवस्था पनि नाजुक नै थियो । हामी चार जना दाजुभाई र दुई जना दिदीबहिनी थियौँ । त्यसताका कुनैबेला हामीलाई एक छाक खान पनि धौधौ भएको कुरा मेरी आमाले सुनाउनुहुन्थ्यो । तर, मेरो बुबालाई पाउरोटी बनाउन धेरै इच्छा थियो । बुबाको त्यो इच्छा पूरा गर्न मेरी आमाले आफ्नो माइतीबाट ल्याउनुभएको गरगहना बुबालाई दिनुभयो । बुबाले त्यसबेलाका रकमी (झ्याउँकिरी सरदार) सँग गएर सबै गरगहना बन्धकी राखेर दुई हजार ६०० रूपैयाँ ऋण निकाल्नुभयो र १५–१६ सय रूपैयाँ लगानीमा कृष्ण पाउरोटी भण्डार सुरू गर्नुभएको थियो ।

धेरैजसो मान्छेलाई पाउरोटी भन्नसाथ पाउ (खुट्टा) बाट बनाउने भन्ने परेको छ । के वास्तविकता पनि त्यही हो ?

हो यो सही कुरा हो । रोटी बनाउन ५–७ मिनेट पीठो मुछे पुग्छ, तर पाउरोटीका लागि ३० मिनेटदेखि ४५ मिनेटसम्म मुछ्नुपर्छ । त्यसैले भारतमा रबरको बुट लगाएर पाउरोटी बनाउने पीठो मुछ्ने गरिन्थ्यो । त्यसैकारण यो रोटीको नाम पनि पाउरोटी राखिएको हो ।

त्यसो भए त मान्छेहरूले यो पाउरोटी खान घिन पनि मान्थे होलान् नि ?

हो, धेरैले पाउरोटी खान नै हुँदैन भन्थे । विशेषगरी कट्टरपन्थी ब्राह्मणहरूले खुट्टाले मुछेको अशुद्ध पाउरोटी खान हुँदैन भन्थे । तर, जतिबेला नेपालमा हामीले पाउरोटी बनाउन सुरू गर्‍यौँ त्यसबेला हातैले मुछ्न लगाएर बनाउने गरेका थियौँ । यद्यपि, केही मानिसहरूले नराम्रो हल्ला चलाएपछि मेरो बुबाले हाम्रो आफ्नै चिया पसलको छेउमा हातैले पीठो मुछ्न लगाई पाउरोटी बनाउने गर्नुभयो । त्यो काम चिया पसलमा आउनेहरूले सहजै देख्न सक्नुहुन्थ्यो । त्यसपछि चिया पसलमा आउनेहरूले नै बजारको नराम्रो हल्लाको खण्डन गर्नुभयो । मैले देखेको हातैले मुछेको हो भनेर उहाँहरूले नै भन्न थाल्नुभएपछि त्यो भ्रम विस्तारै चिरिँदै गयो । मानौँ ग्राहक नै हाम्रा लागि विज्ञापनदाता बनिदिनुभयो । तैपनि हल्ला पूर्णरूपमा बन्द भएन । पछि मेरो बुबाले पाउरोटी बनाउन नै छोड्ने र आफ्नै पेशा मिठाई–रोटी नै बनाउने मनस्थिति बनाउनुभएको थियो ।

तर, त्यो बेला नेपाली कांग्रेसका नेता बीपी कोईराला पनि चिया पिउन हाम्रो चियापसलमा आउनुहुन्थ्यो । त्यसैबेला बीपीले मेरो बुबालाई पाउरोटी बनाउने काममा मेरो साथ छ, बनाउन नछोड्नू भन्नुभएको थियो रे । ‘कृष्ण दाइ तपाइँले गर्नुभएको यो काम राम्रो छ । नछोड्नुहोस् है ! हामी प्रजातन्त्र ल्याउन लागि परेका छौँ, प्रजातन्त्र आइहाल्छ । त्यसपछि इन्डियाबाट मान्छे आउने–जाने भइहाल्छ । यहाँबाट पनि मान्छे जान्छन् र पाउरोटीको प्रचलन देख्छन् अनि यहाँ पनि राम्रो हुन्छ’ भन्नुहुँदै बीपीले बुबालाई ढाडस दिनुभयो । त्यसपछि बुबाले पाउरोटी बनाउन फेरि निरन्तरता दिनुभयो । सुरूमा १०–१२ वटा बनाएर सुरू गरिएको थियो । पछि त्यसलाई बढाउँदै लगिएको हो ।

बजारीकरण कसरी गरिन्थ्यो त्यसबेला ?

उत्पादन बढेसँगै मेरो बुबाले पसलभन्दा बाहिर पनि पाउरोटी बेच्नुपर्छ भनेर पाउरोटी कारखानामा काम गर्नुहुने एक जना ठकुरी बाबुसाहेबलाई टिनको बाकसमा पाउरोटी राखेर मान्छेको भीड हुने असन क्षेत्रमा पठाउनुहुन्थ्यो । विभिन्न जनावरहरूको आवाज निकाल्न सिपालु ठकुरी बाबुसाहेबले आफ्नो कला देखाएर धेरै मान्छे बटुल्ने र पाउरोटी बेच्ने गर्नुहुन्थ्यो । त्यसपछि खर्पन र साइकलमा राखेर पनि पाउरोटी बेचिएको थियो । त्यस्तै, राजा महेन्द्रले हामीकहाँ पाउरोटी किन्न पठाउनुहुन्थ्यो । त्यस कुरालाई हामीले राजाले खाने पाउरोटी भनेर पनि विज्ञापन गर्‍यौँ र राजाले खाने पाउरोटी भन्दै सबै किन्न आउन थाले ।

कृष्ण पाउरोटी भण्डारको विस्तार कसरी गर्नुभयो, चुनौतीहरू के–के थिए ?

मेरो बुबाले २०१५ सालमा बेलायतबाट पाउरोटीका लागि पीठो मुछ्ने सानो मेशिन झिकाउनुभयो । त्यस्तै २०२२ सालमा हामीले २ लाख ५० हजार रूपैयाँ बचाएका थियौँ, त्यसले बेलायतबाट थप ओभन, मेक्सिन मेशिन र बनडिभाइडर मगायौँ । व्यापार राम्रो भएको र एकाधिकार समेत भएकाले त्यसबेला हामीले कुनै पनि चुनौतीको सामना गर्न परेको थिएन । ०२८/२९ सालमा हामीले तत्कालीन एनआईडीसी बैंकबाट १८ लाख रुपैयाँ ऋण लिएर जर्मनबाट १४ मिटर लामो अत्याधुनिक चुलो र अरु मेशिनहरू मगायौँ । त्यो बेलासम्म साना–साना पाउरोटी पसल त सञ्चालनमा आएका थिए तर, चुनौती थिएन ।

अनि तपाइँहरू (छोरा पुस्ता) ले चाहिँ कहिलेदेखि कृष्ण पाउरोटीको काम सम्हाल्नुभयो ?

बिक्रम सम्वत् २०१६ सालमा बुबा स्वर्गबास हुनुभएपछि हामी चार जना दाजुभाइले कृष्ण पाउरोटीको व्यवसाय सम्हालेका हौँ । २०३८ सालमा मेरो ठूलो दाजुको मृत्यु भयो । अनि त्यो बेला दाजुको हकवाला छोरा आउन थाले, तर काम गर्न थालेनन् । त्यो बेला म र मेरो साईंलो दाइ दुई जनाले काम गर्न थाल्यौँ । अनि ठूलो दाजुको हकवालाले ५–६ वर्ष काम गरेपछि हक माग्न थाले । हामीले १५–१६ वर्ष मेहनत गरेर कमाएको पैसा सबै उसैलाई दिनपर्ने भयो । र, हामीले भाग दियौँ र साईंलो दाइ र म भएर फेरि सुरूवाती चरणबाट अगाडि बढ्यौँ ।

२०५३ सालमा साईंलो दाइको पनि मृत्यु भयो । उहाँका छोराले हक त मागेनन् तर कृष्ण पाउरोटीलाई दुर्गती गर्न थाले । त्यसपछि कृष्ण पाउरोटी फेरि खस्किन थाल्यो । ऋणको बिलहरू चाङ लाग्न थाल्यो र पछि म एक्लैले फेरि जिरोबाट नै सुरूवात गर्नुपर्ने अवस्था सृजना भयो ।

अहिले चाहिँ कृष्ण पाउरोटी कसरी चलिरहेको छ ?

अहिले हामीले जमाना अनुसार चल्न थालेका छौँ । हामी पाउरोटीमा मात्र बसेको भए त्यति सफल हुने थिएनौँ होला त्यसैले अहिले हामी नयाँ युगमा नयाँ टेक्नोलोजीसँग चल्न थालेका छौँ ।

तर, पछिल्लो अवस्था हेर्ने हो भने कृष्ण पाउरोटी ब्रान्डमात्र छ, अगाडि बढेको छैन भनिन्छ नि ?

आफू पनि बाँच्नु पर्छ र अरुलाई पनि बाँच्न दिनुपर्छ भन्ने धारणा हाम्रो छ । यसैबाट देश विकासतिर लाग्ने गर्छ । सबै ठाउँमा हामी आफै मात्र लाग्नुपर्छ भन्ने छैन् । हाम्रो ब्रान्ड राम्रो छ मान्छेले कृष्ण पाउरोटी नै चुज गर्छन् । यो हाम्रा लागि ठूलो गौरवको कुरा हो । हामी सबै ठाउँमा हुनुपर्छ सबै हाम्रै हुनु पर्छ भन्ने हाम्रो सोच छैन । हामी चलिरहेका छौँ र अरु पनि चलेको छ । हामी हाम्रो ब्रान्ड जोगाएर राख्छौँ यसलाई हराउन दिँदैनौँ । हामी हाम्रो फेञ्चाइज खोल्दै छौँ । नयाँ तरिकाले चल्दैछौँ ।

बुबाको बिँडो त तपाइँले धान्नुभएको छ, हजुरबुबाको बिँडो नातीनातिनाले धान्लान् कि नधान्लान् ?

मेरो जिन्दगीनै कृष्ण पाउरोटीमा गइसकेको छ । म अहिले ८२ वर्षको भएँ, मेरो उमेर भनेको अब आराम गर्ने उमेर हो । मेरा छोरा छैनन्, छोरीहरू छन् । अहिले उनीहरूले नै सम्हाल्दै छन् । मेरा पाँच वटी छोरीहरू छन् । ठूली छोेरीले आफ्नै व्यवसाय चलाएकी छिन् । माइली छोरी अमेरिकामा छिन् । अन्य तीन जना छोरी बैंक तथा फाइनान्समा जागिरे थिए । तर, अहिले उनीहरूले बैंकको सबै जागिर छोडेर कृष्ण पाउरोटीको व्यवस्थापन सम्हालिरहेका छन् । जागिर गरेर हात थाप्नु भन्दा व्यवसाय गरेर हात माथि पार्नु राम्रो हो भन्ने मेरो सल्लाहलाई मेरा छोरीहरूले राम्ररी बुझेका छन् । छोरीहरू आएपछि कृष्ण पाउरोटीको रूप फेरिएको छ । अहिले फेरि कृष्ण पाउरोटीको उन्नयन भइरहेको छ । म अहिले धेरै खुसी छु ।

विस्तृतमा हेर्नुहोस् भिडिओ अन्तर्वार्ता–