टाउको दुख्ने समस्या छ ? अपनाउनुहोस् यी चार उपाय

काठमाडौं । हामी लगभग सबैले कुनै न कुनै समयमा टाउको दुखाइको अनुभव गर्छौं । दुखाइ केही मिनेटदेखि धेरै दिनसम्म रहन सक्छ र दुखाइ अति, सुस्त, धड्कने वा छुरा प्रहार गरेको जस्तो पनि हुन सक्छ । कहिलेकाहीँ यो टाउकोभन्दा बाहिर टाउकोको छाला, अनुहार वा घाँटीसम्म फैलिन सक्छ ।

नराम्रो टाउको दुखाइको पछाडि गम्भीर कारणको बारेमा चिन्ता गर्नु स्वाभाविक भए पनि राष्ट्रिय माइग्रेन केन्द्रकी विशेषज्ञ डा. केटी मुनरो भन्छिन्, ‘यो गम्भीर समस्याको सङ्केत विरलै हुन्छ ।’

उनी थप्पिछन्, ‘गम्भीर कुराको बारेमा चिन्ता गर्नु स्वाभाविक हो, तर सम्भावना वास्तवमा धेरै कम हुन्छ ।’ यदि यो तपाईंको ‘पहिलो वा सबैभन्दा खराब टाउको दुखाइ’ हो भने डा. मुनरो डाक्टरलाई भेट्न सिफारिस गर्छिन् ।

तर, यदि टाउको दुखाइ हल्का र बारम्बार भइरहेको छ भन तपाईंले प्रयास गर्न सक्ने केही सरल घरेलु उपचारहरू छन् र तपाईंले आफ्नो डाक्टरसँग पनि परामर्श गर्नुपर्छ ।

टाउको दुखाइका प्रमुख चार कारण

१– दिनचर्याको असर

तपाईंको टाउको दुखाइ बुझ्नु धेरै उपयोगी हुन सक्छ, किनभने तिनीहरूको प्रायः एउटै कारण हुँदैन । डायरी राख्नु दुखाइका तरिका र ट्रिगर हुने घटना पहिचान गर्नु उपयोगी हुन सक्छ । केही मानिसहरूको लागि खराब मौसम जस्तैः बिजुली वा मेघगर्जनले टाउको दुखाइ निम्त्याउन सक्छ, जबकि अरूको लागि उज्यालो प्रकाश ट्रिगर हुन सक्छ । डा. मुनरो भन्छिन्, ‘मेरो लागि सबैभन्दा खराब समय त्यो हो जब हामी शरद ऋतुमा गाडी चलाइरहेका हुन्छौं र घाम रुखहरूबाट चम्किन्छ । यसले टाउको दुखाइलाई अझ खराब बनाउँछ ।’

ध्यान राख्नुपर्ने कुरा :

– टाउको दुखाइ सुरू हुँदा तपाईं के गर्दै हुनुहुन्थ्यो

– तपाईंले के खानुभयो वा पिउनुभयो

– तपाईं कसरी सुत्नुभयो

– मौसम कस्तो थियो

– महिलाहरूको हकमा आफ्नो मासिक रजश्वला चक्र पत्ता लगाउनुहोस्, किनकि टाउको दुखाइ हर्मोनल परिवर्तनहरूसँग जोडिएको हुन सक्छ ।

यद्यपि, डा. मुनरोको भनाइ भने यसमा फरक छ । उनी भन्छिन्, ‘मैले धेरै विस्तृत डायरी राखें, जसले यसलाई अलि निराश बनायो । यसलाई सरल राख्नुहोस् र १ र १० बीचको सङ्ख्याले तपाईंमा दिनको प्रभावलाई मूल्याङ्कन गर्नुहोस् ।’ नराम्रा दिनहरू मात्र नभई पूर्ण रूपमा सामान्य दिनहरू पनि नोट गर्नुहोस् । यसले डाक्टरलाई ढाँचाहरू पहिचान गर्न मद्दत गर्छ ।

२– क्याफिनको प्रयोग

तपाईंलाई टाउको दुख्दा क्याफिनबाट बच्नुपर्छ जस्तो लाग्न सक्छ, तर डा. मुनरो भन्छिन् कि सत्य अलि फरक छ । क्याफिनले थोरै र नियन्त्रित मात्रामा दुखाइ निवारकहरूको प्रभावकारिता बढाउन सक्छ, यदि तपाईंले दैनिक धेरै क्याफिन सेवन गर्नुहुन्न भने ।

उनी बताउँछिन्, ‘क्याफिन एक सह–एनाल्जेसिक हो, जसको अर्थ यसले दुखाइ निवारकहरूको प्रभाव बढाउन सक्छ ।’ यद्यपि, दिउँसो वा साँझ क्याफिन सेवन नगर्नुहोस् किनकि यसले निद्रामा बाधा पुर्‍याउन सक्छ । साथै, आफ्नो कुल क्याफिन सेवनमा ध्यान दिनुहोस्, दैनिक धेरै क्याफिन सेवन गर्नाले टाउको दुख्न सक्छ र अचानक बन्द गर्नाले पनि यो समस्या देखिन सक्छ ।

३– खानपिन

तपाईंले कहिले र के खानुहुन्छ भन्ने कुराले पनि तपाईंको टाउको दुखाइलाई असर गर्न सक्छ । डा. मुनरो प्रोटिन, स्वस्थ बोसो र जटिल कार्बोहाइड्रेटले भरिपूर्ण आहार खान सिफारिस गर्छिन । यसले ऊर्जास्तर कायम राख्न मद्दत गर्छ । तत्काल ऊर्जा प्रदान गर्ने चिनीयुक्त खाजाबाट बच्नुहोस् र खाना पूर्ण रूपमा नछोड्नुहोस्, किनकि यी एक सामान्य ट्रिगर हुन सक्छन् ।

उनी भन्छिन्, ‘दुग्धजन्य पदार्थ र ग्लुटेन त्याग्नु राहत हुन सक्छ, यद्यपि यो सबैको लागि आवश्यक छैन ।’ उनले नियमित रूपमा खाना खाने र दिउँसोको खाना आफूसँगै बोकेर लैजाँदा पनि मद्दत मिलेको पाएको बताइन् । खाना खानुको अतिरिक्त डा. मुनरो नियमित व्यायाम, राम्रो निद्रा, तनाव व्यवस्थापन र प्रशस्त पानी पिउन पनि सिफारिस गर्छन् । आफ्नो पिसाब हल्का र सफा राख्न र तिर्खा नलाग्न दिनभरि पर्याप्त पानी पिउनुहोस् ।

४– दुखाइ निवारक औषधि

डा. मुनरो भन्छिन्, ‘धेरै औषधिहरू जस्तैः दुखाइ निवारक वा वाकवाकी विरोधी औषधिहरू प्रेस्क्रिप्शनबिना उपलब्ध छन् र टाउको दुखाइबाट राहत प्रदान गर्न सक्छन् ।’ तर उनी कोडिन भएको कुनै पनि औषधिबाट बच्न चेतावनी दिन्छिन्, किनकि यसले टाउको दुखाइ दोहोरिन सक्छ र वाकवाकी जस्ता लक्षणहरू बढाउन सक्छ । उनी भन्छिन्, ‘दुखाइ निवारक धेरै प्रभावकारी हुन सक्छ, तर यो टाउको दुखाइ कति गम्भीर छ भन्ने कुरामा निर्भर गर्दछ ।’

यदि टाउको दुखाइ बारम्बार वा गम्भीर छ भने आफ्नो डाक्टरसँग परामर्श गर्नुहोस् र राम्रो औषधि छनोट गर्नुहोस् । रिबाउन्ड टाउको दुखाइ (औषधिको अत्यधिक प्रयोगले हुने टाउको दुखाइ) को जोखिम कम गर्न हप्तामा दुई दिनभन्दा बढी दुखाइ निवारक औषधिहरू नलिनुहोस् ।