बीमा अत्यावश्यक छ तर कसैले बुझेनन्, अब विद्यालय शिक्षाबाटै सिकाउनुपर्छ (भिडिओ वार्ता)

‘बीमित पक्षलाई दाबी भुक्तानी नदिइएको घटना कतै पनि छैन’

गाउँ होस् वा शहर, देश होस् वा विदेश जहाँ जानुस् अधिकांश मानिसहरू सम्पत्ति आर्जन गर्न दिनरात दौडधूप गरिरहेका देखिन्छन् । तर, दु:ख गरेर जोडेको सम्पत्तिको सुरक्षा गर्ने विषयमा भने थोरैले मात्र संवेदनशीलता देखाएको पाइन्छ । अधिकांश मानिसहरू आफ्नो सम्पत्तिको सुरक्षाबारे चिन्तन नै गर्दैनन् । त्यसमाथि नेपालमा त झन् थोरैले मात्र यसबारे सोच्ने गरेको पाइन्छ ।

नेपालीहरू बीमा भन्ने शब्द ‘ठग्नु’ जस्तै मान्छन् । किनभने हामीसँग बीमा राम्रोसँग बुझ्ने चेतना अझै विकास भइसकेको छैन । हरेक क्षेत्रमा केही न केही कमीकमजोरी हुन्छन्, त्यसैलाई देखाएर सबैथोक नराम्रो र खत्तम भन्ने हाम्रो सोचले हामीलाई नै धेरै पछाडि धकेलिरहेको छ । फलस्वरुप वर्षौँ दु:ख गरेर जम्मा गरेको सम्पत्ति क्षणभरमै गुमाउन पनि परिरहेको छ । किनभने हामीले हाम्रो कुनै पनि सम्पत्तिको बीमा गरेका हुँदैनौँ ।

बीमा अति आवश्यक भएर पनि बुझ्न र बुझाउन नसकिएकै कारण नेपालीहरू बेलाबखत आइपर्ने प्राकृतिक प्रकोपहरू जस्तै: आगलागी, भूकम्प, बाढीपहिरो र हुरीबतासलगायतको चपेटामा पर्ने गरेका छन् । जसका कारण एकछिन अघिसम्म धनी कहलिएको मानिस एकैछिन्मा सडकमा आउन पनि सक्दछ । यसको ज्वलन्त उदाहरण हेर्ने हो भने ०७२ र यसै वर्ष पश्चिम नेपालमा गएको भूकम्प र त्यसले पुर्‍याएको क्षतिलाई लिन सकिन्छ । त्यसो त हरेक वर्ष आउने बाढी तथा पहिरोले पनि हजारौँ घर बगाइरहेको हुन्छ भने सयौँको ज्यान गइरहेको हुन्छ । तै पनि हामी बीमाबारे सचेत बन्ने गरेकै छैनौँ ।

सम्पत्ति सुरक्षाका लागि सहज र सुलभ उपायहरू हुँदा पनि हामी किन त्यसबारे बुझ्ने प्रत्यत्न गरिरहेका छैनौँ । नेपालमा निर्जीवन बीमाको वर्तमान अवस्था र भविष्य कस्तो छ, किन नेपालीहरू बीमाप्रति आकर्षित हुन सकिरहेका छैनन्, बीमामार्फत राज्य र आम सर्वसाधारणको सम्पूर्ण सम्पत्ति कसरी सुरक्षित गर्न सकिन्छ भन्ने विषयबारे हामीले प्रभु इन्स्योरेन्स प्रमुख कार्यकारी अधिकृत (सीईओ) सञ्चित बज्राचार्यसँग विस्तृत कुराकानी गरेका छौँ । प्रस्तुत छ, सीईओ बज्राचार्यसँग कर्पोरेट खबरले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश–

मुलुकको पछिल्लो बिग्रदो आर्थिक अवस्थाकाबीच नेपालको नीर्जिवन बीमा व्यवसायको अवस्था कस्तो छ ?

बीमा भन्नेवित्तिकै अर्थसँग सम्बन्धित विषय हो । मुलुकको अर्थतन्त्रको अवस्था राम्रो नहुनेबित्तिकै त्यसको असर निर्जीवन बीमा कम्पनीहरूमा पनि परेको छ । तर, बीमा अत्यावश्वक पनि भएकाले अर्थतन्त्र कमजोर बनेको बेलामा यसको महत्व अझ उजार हुँदै गएको छ भन्ने मलाई लागेको छ । अहिलेको यस्तो परिस्थिति रहँदारहँदै पनि हामीले बीमालाई विस्तार गर्ने प्रयासचाहिँ छोडेका छैनौँ । सार्वजनिक भएका पछिल्ला त्रैमासिक वित्तीय विवरणहरूले पनि बीमा व्यवसाय राम्रै चलिरहेको देखाउँछ ।

नेपालमा निर्जीवन बीमा कम्पनीको संख्या १४ वटा छन् । यी कम्पनीहरूको बीचमा प्रभु इन्स्यारेन्स कहाँ छ ?

हामी राम्रो स्थानमा छौँ । किनभने देशभर सातवटै प्रदेशमा प्रदेश कार्यालय र ५० वटा भन्दा धेरै शाखा सञ्जाल छन् । विभिन्न यातायात कार्यालयहरूमा तेस्रो पक्ष (थर्ड पार्टी) बीमाका लागि काउन्टर सञ्चालन गरेका छौँ । निर्जीवनसँग सम्बन्धित सबै प्रकारका बीमा गर्ने र क्षति भइहालेको खण्डमा छिटो र सहज तरिकाबाट दाबी भुक्तानी दिइरहेका छौँ । नेपालका दुईसहित आधा दर्जन भन्दा बढी विदेशी रि–इन्स्योरेन्स कम्पनीसँग सहकार्य गर्नाका साथै नौवटा रि–इन्स्योरेन्स ब्रोकर्समार्फत पनि हामीले हाम्रा बीमितहरूको बीमालाई झन् भन्दा झन् बढी सुरक्षित बनाएका छौँ ।

हामीले पहिलो प्राथमिकता नेपाली रि–इन्स्योरेन्स कम्पनीलाई नै दिएका छौँ र दिनु पनि पर्छ । प्राविधिक कारणले यहाँ हुन नसकेका बीमाको पुनर्बीमा गर्न हामी विदेशी कम्पनीमा जान्छौँ । हामीले एलाइन्स गरेका कम्पनीहरू अब्बल छन् ।

नेपालमा निर्जीवन बीमा गर्ने कम्पनीहरू अहिले १४ वटा छन् । सबै कम्पनीका प्राय: एकै प्रकारका पोलिसी छन् । प्रतिस्पर्धाचाहिँ कुन विषयमा कसरी हुने गरेको छ ?

नेपालमा निर्जीवन बीमा मोटर (सवारीसाधन)मा मात्रै अनिवार्य गरिएको छ । त्यसमा पनि पूर्ण इन्स्योरेन्स स्वेच्छाले मात्रै गर्ने हो । तेस्रो पक्ष मात्रै अनिवार्य छ । मोटरबाहेक अरु बीमा अत्यावश्यक भएर पनि स्वेच्छाले मात्रै गर्ने/गराउने गरिएको छ, यो एउटा ठूलो समस्याको विषय हो । बीमा मोटरको मात्र होइन सबैको गर्नुपर्छ । अहिले हामीले सबै सम्पत्तिको बीमालाई अनिवार्य गरिनुपर्दछ भन्दै आएका छौँ । हामी अर्थतन्त्रसँगै सम्बन्धित भएकाले पनि यो विषय महत्वपूर्ण र धेरै आवश्यक छ भन्ने हाम्रो बुझाई छ ।

कम्पनीहरूबीच हुने प्रतिस्पर्धाको कुरा गर्नुहुन्छ भने त्यो स्वाभाविक नै हो । यदि बीमाबारे सबैले बुझ्नुभएको भए हामीहरूबीच त्यस्तो कुनै प्रतिस्पर्धा नै हुने थिएन । धेरैले नबुझ्नुभएका कारण बीमा बुझाउने प्रतिस्पर्धा हामीबीच हुने गरेको छ । जुन बीमा हामी कम्पनीका लागि भन्दा कयौँ गुणा बढी महत्वपूर्ण बीमा गर्ने पक्षलाई छ, त्यही कुरा उहाँहरूले बुझ्नुभएन वा बुझेर पनि गर्नुभएन । कतिपय अवस्थामा हामीले बुझाउन नसकेको पनि हुनसक्छ भने कतिपय अवस्थामा उहाँहरूले बुझ्न नखोज्नुभएको पनि हुनसक्छ । तर, जो जसले साना–ठूला समस्या र पीडा भोग्नुभएको छ उहाँहरूले राम्रोसँग बीमाको महत्व बुझ्नुभएको छ । हामी चाहान्छौं अप्ठ्यारो नपर्दै सबैले बीमा र यसको महत्व बुझ्न सक्नुहोस् ।

प्रभु इन्सयोरेन्समा बीमा गरेका बीमितहरू कत्तिको सुरक्षित हुन्छन् ? सुरक्षित हुनाका कारणहरू के–के हुन् ?

हाम्रो कम्पनीबाटै बीमा गराउनुपर्ने मुख्य कारण भनेको हामीले प्रवाह गर्ने सेवा उत्कृष्ट भएर नै हो । जस्तो: इन्स्योरेन्स गराउनेदेखि पछिसम्मको कार्यलाई हामीले कसरी सम्पन्न गर्छौँ भन्ने कुरामा हामी अरुभन्दा धेरै अब्बल छौँ । त्यसकारण प्रभुमै इन्स्योरेन्स गरौँ भन्न चाहान्छु । जब हामी सर्भिसमा अब्बल छौँ भने बीमित पक्षले सुरक्षाको त कुनै चिन्ता लिनै परेन ।

सुरूमा अनलाइनबाट डिजिटाइज हुने कम्पनी प्रभु इन्स्योरेन्स हो । आज हामीले त्यसलाई थप बलियो बनाएर अघि बढाइरहेका छौँ । हामीले टेक्निकल पाटोलाई निकै व्यवस्थित बनाएर अघि बढाइरहेका छौँ । यसले हाम्रा बीमित पक्षलाई सहजता प्रदान गरेको छ ।

तपाइँहरूले बीमितसँग उठाउनुभएको बीमा प्रिमियमबापतको रकम कहाँ कहाँ र कसरी खर्च, बचत वा लगानी गर्नुहुन्छ ?

नियमनकारी निकायबाट प्राप्त हुने निर्देशन र निर्देशिका अनुसार लगानी गर्ने गरिएको हुन्छ । सबैको आ–आफ्नो प्लान हुन्छ त्यसै अनुसार लगानी हुन्छ । ठ्याक्कै यो पैसा यहाँ खर्च वा लगानी हुन्छ भन्ने हुँदैन । जे होस् सुरक्षित हुन्छ ।

बीमितलाई सहजै दाबी भुक्तानी दिनुको सट्टा कम्पनीहरूले आलटाल गरेर दु:ख दिने गर्दछन् भन्ने जनगुनासो रहँदै आएको छ । प्रभु इन्स्योरेन्सले यो समस्यालाई कसरी सम्बोधन गर्ने गरेको छ ?

मेरो विचारमा निर्जीवन बीमा कम्पनीहरू जसरी अघि बढ्नुपथ्र्यो त्यति अघि नबढेर पछि पर्नुको कारणमध्ये यो (दाबी भुक्तानीको समस्या) प्रमुख हो । जुन कुराबारे जनमानसमा गलत बुझाइ छ । कुनै कालखण्डमा कहाँ के भयो भन्नेतिर नगइकन हेर्ने हो भने आजको दिनमा तपाइँले उठाउनुभएको प्रश्नजस्तो समस्या बजारमा पटक्कै छैन । जसले बीमा बुझ्नु नै भएको छैन उहाँहरूले यो खालको कुरा गरिरहनुभएको मेरो बुझाई छ । बीमा गरेर दाबी भुक्तानी नपाइएको घटना कतै पनि छैन, यदि त्यो बीमा साँच्चो हो भने । अन्यथा बीमा गर्नेवित्तिकै त दाबी भुक्तानी पाउने होइन नि । बीमाले त क्षतिपूर्ति दिने हो । त्यो समय आएपछि दिइहाल्छ ।

अर्को कुरा, यदि कुनै दाबी परेको छ भने त्यो दाबीलाई कम्पनीहरूले नियम अनुसार प्रमाणित गर्न समय लाग्छ । त्यसैलाई मानिसहरूले आलटाल र दु:ख दिएको भनिरहनुभएको छ । जब दाबी प्रमाणित हुन्छ त्यस्ता बीमितले भुक्तानी नदिइएको घटना कतै छैन । हामीलाई सम्पूर्ण कागजात प्राप्त भएको एक हप्ताभित्र दाबी भुक्तानी दिने गरिएको छ । यदि कतै ढिलो हुन गयो भने सम्बन्धित पक्षले चासो लिएर जानकारीहरू लिँदा बढी राम्रो हुन्छ । कसैले नियतवस ढिलासुस्ती गरिरहेको छ भने उजुरी गर्ने निकायहरू पनि छन् । त्यसले पनि सहायता प्रदान गर्न सक्छ । तर, प्रभु इन्स्योरेन्सको हकमा त्यसरी ढिलासुस्ती भएको घटना छैन ।

दाबी भुक्तानीको प्रक्रियाहरू के–के हुन् । सामान्यत: कुन्–कुन् अवस्था पार गरेपछि कति दिनमा भुक्तानी पाइन्छ ?

सबैभन्दा पहिला क्षति वा सवारी हराएको पूर्ण विवरणसहित कम्पनीलाई निवेदन दिनुपर्‍यो । निवेदन प्राप्त भइसकेपछि कम्पनीले आफ्नो तर्फबाट पनि निवेदनउपर अनुसन्धान गर्छ । सँगसँगै बीमित पक्षले निवेदनलाई पुष्टि गर्ने प्रहरी प्रतिवेदन पनि ल्याउनुपर्‍यो । यदि मोटरसाइकल हराएको घटना हो भने सवारीधनीले दुईवटा साँचो, उक्त सवारीसाधन हराएकै हो र भोलिका दिनमा अरु कसैले पनि प्रयोग गर्न नपाओस् भनेर यातायात व्यवस्था विभागले प्रमाणित गरेको कागजलगायत डकुमेन्टहरू पेश गर्न आवश्यक हुन्छ । यसमा अहिले यहाँ उल्लेख गर्न छुटेका अन्य कागजातहरू पनि हुन सक्दछन् जुन बीमित पक्षले कम्पनीलाई उपलब्ध गराउनुपर्ने छ । तर, प्रक्रियाबेगर कम्पनीले भुक्तानी दिन सक्दैन ।

यदि कुनै कारणले हामीले बीमित पक्षलाई छिटो पैसा (भुक्तानी) त दिउँला, तर त्यो पैसा दिन उपयुक्त थियो कि थिएन भनेर हामीले पनि नियामक लगायतका निकायहरूमा जवाफ दिनुपर्ने हुन्छ । त्यस्तै गलत मान्छेले गलत तवरबाट भुक्तानी लिन नसकोस् भनेर पनि कम्पनी सचेत भइरहेको हुन्छ । त्यसैका लागि हामी घटना प्रमाणितलाई पहिलो प्राथमिकतामा राखेर काम गरिरहेका हुन्छौँ । आम जनमानसले यसलाई नकारात्मक कोणबाट नहेरिदिन अनुरोध गर्न चाहान्छु ।

नेपालमा सर्वाधिक हुने गरेको मोटर बीमामा दाबी भुक्तानीको चाप उच्च रहेको बताइन्छ । यो सन्दर्भमा तपाइँको टिप्पणी के छ ?

मोटर अचल नभइ चल्ने भएकाले यसमा कुनै न कुनै प्रकारको क्षति हुनु र दाबीका लागि आउनु नौलो कुरा होइन । अचल भन्दा चल सम्पत्तिमा दाबीको चाप पर्नु स्वाभाविक हो ।

नेपालमा बीमाको बजार पर्याप्त विस्तार भइसकेको छैन । यस्तो अवस्थामा बीमा बढाउन कम्पनीहरूको भूमिका के–कस्तो रहँदै आएको छ ?

यस सम्बन्धमा मैले बारम्बार जोड दिँदै आएको विषय के हो भने बीमा विस्तारका लागि प्राथमिक तहको विद्यालय शिक्षादेखि नै यसबारे विषय समेट्नु पर्दछ । आजको दिनमा यो कुराको कहिँकतै सुनुवाइ भएको जस्तो लाग्छ तर, स्पष्ट छैन । बीमाको पहुँच विस्तारमा एउटा संस्था, बीमा कम्पनी वा कोही व्यक्ति मात्र लागेर सम्भव हुँदैन । अहिले हामीले गरिरहेको चेतनामुलक कार्यक्रमहरू भनेको निश्चित समूहमा मात्रै पुग्दछ । तर, जब विद्यालय शिक्षामै यसबारे विषय समावेश गरेर अघि बढिन्छ भने आम रूपमा पुग्न सहज हुन्छ । एउटा कलिलो मानसिकताको बालबालिकाले समेत बीमा र यसको महत्वबारे बुझ्दछन् र गर्नुपर्दछ भनेर जान्दछन् । उनीहरूले आफ्ना अभिभावकलाई पनि यो कुरा शेयर गर्दछन् । आफ्ना बालबालिकाले पढेर जानेको कुरा सुन्न, जान्न र बुझ्न अभिभावकहरू जहिल्यै उत्सुक हुन्छन् । यसले हरेक मानिसलाई जीवन होस् या निर्जीवन बीमाबारे अभ्यस्त बनाउँदै लैजान्छ । साथै, देशका कुना–कुनासम्म पुग्ने आम सञ्चारका माध्यमले पनि यसलाई फोकस गरिदिनुपर्दछ ।

प्राकृतिक प्रकोपबाट जुन बेला पनि हरेक प्रकारका सम्पत्तिको क्षति हुन सक्दछ । राज्यले मात्र सबैलाई सहयोग गर्न नसक्ने अवस्था आउँछ । त्यस्तो अवस्थामा बीमाले बीमित पक्षको सम्पूर्ण क्षतिको पूर्ति गरिदिन्छ । यसले राज्यलाई समेत ठूलो राहत मिल्दछ । तर, यहाँ राज्यले नै यस्तो कुरा बुझेको जस्तो लाग्दैन ।

तपाइँले बारम्बार सम्पत्ति बीमाबारे प्रसङ्ग जोड्नुभयो । राज्यले पनि बीमा नीतिमार्फत यो कुरालाई अघि बढाउने सङ्केत गरेको छ । त्यस्तो अवस्थामा राज्यका सबै प्रकारका सम्पत्तिको बीमा गर्न नेपाली कम्पनीहरू तयार र सक्षम छन् ?

नेपालमा सबै कम्पनीहरू सक्षम छन् । राज्यले नीति लिनेवित्तिकै हामी त्यस सम्बन्धमा काम अघि बढाउन तम्तयार छौँ ।

– प्रस्तुति : ज्योति जीसी