बीमा पोलिसी सरेन्डरको बढ्दो लहर, कारण, सम्भाव्य सङ्कट र समाधान

काठमाडौं । चालु आर्थिक वर्ष २०८१/८२ को पहिलो सात महिनामा नेपालको बीमा क्षेत्रमा ठूलो संख्यामा पोलिसी सरेन्डरको लहर देखिएको छ । नेपाल बीमा प्राधिकरणको माघ मसान्तसम्मको तथ्यांकअनुसार यो अवधिमा ६२ हजार ५२३ जना बीमितले आफ्नो बीमा पोलिसी बन्द (सरेन्डर) गरेर झन्डै ८ अर्ब ५९ करोड २ लाख २ हजार रुपैयाँ लिएका छन् । यो तथ्यांकले बीमितहरूको बदलिँदो मनोविज्ञान, आर्थिक अवस्था र बीमा क्षेत्रप्रतिको विश्वासमा आएको उतारचढावलाई संकेत गर्छ । माघ महिनामा मात्रै ८ हजार १०९ वटा पोलिसी सरेन्डर हुँदा १ अर्ब १२ करोड ३५ लाख रुपैयाँ बाहिरिएको छ, जुन पछिल्लो महिनाको तुलनामा केही कम भए पनि समग्र प्रवृत्तिलाई निरन्तरता दिएको छ ।

मासिक सरेन्डरको तथ्यांक

प्राधिकरणको तथ्यांकअनुसार यो आर्थिक वर्षको सुरुदेखि नै पोलिसी सरेन्डरको संख्या र रकममा उल्लेखनीय वृद्धि भएको छ । साउनमा सबैभन्दा धेरै १० हजार २९२ वटा पोलिसी सरेन्डर भएर १ अर्ब ५४ करोड ११ लाख रुपैयाँ बाहिरिएको थियो । भदौमा ९ हजार ४४९ वटा पोलिसी सरेन्डर हुँदा १ अर्ब २१ करोड २२ लाख रुपैयाँ, असोजमा ८ हजार ३१६ वटा पोलिसी सरेन्डर भएर १ अर्ब ७ करोड १३ लाख रुपैयाँ, कात्तिकमा ७ हजार ९२८ वटा पोलिसी सरेन्डर हुँदा १ अर्ब ५० लाख रुपैयाँ, मंसिरमा ९ हजार ७५ वटा पोलिसी सरेन्डर भएर १ अर्ब २७ करोड ७५ लाख रुपैयाँ, पुसमा ९ हजार २५४ वटा पोलिसी सरेन्डर हुँदा १ अर्ब ३५ करोड ९४ लाख रुपैयाँ र माघमा ८ हजार १०९ वटा पोलिसी सरेन्डर भएर १ अर्ब १२ करोड ३५ लाख रुपैयाँ बाहिरिएको छ । यो तथ्यांकले सरेन्डरको संख्यामा महिनैपिच्छे केही उतारचढाव देखिए पनि समग्रमा यो प्रवृत्ति कायमै रहेको देखाउँछ ।

सरेन्डरको कम्पनीगत अवस्था

हाल नेपालमा सञ्चालित १४ ठूला जीवन बीमा कम्पनीहरूमा यो सरेन्डरको लहर देखिएको छ । सरेन्डर रकम र संख्याको हिसाबले एलआईसी नेपाल सबैभन्दा अगाडि छ । यो कम्पनीमा १५ हजार ३६२ वटा पोलिसी सरेन्डर हुँदा २ अर्ब ५९ करोड ७९ लाख रुपैयाँ बाहिरिएको छ । दोस्रो स्थानमा रहेको नेपाल लाइफ इन्स्योरेन्समा १४ हजार २५ वटा पोलिसी सरेन्डर भएर २ अर्ब ३६ करोड २४ लाख रुपैयाँ बाहिरिएको छ । तेस्रो स्थानमा राष्ट्रिय जीवन बीमा कम्पनी छ, जसको ८ हजार ४९१ वटा पोलिसी सरेन्डर गरी ७८ करोड ६४ लाख रुपैयाँ निकालिएको छ ।

अन्य कम्पनीहरूको अवस्था पनि उस्तै छ । नेशनल लाइफमा ३ हजार ७२० वटा पोलिसी सरेन्डर भएर ५५ करोड १५ लाख रुपैयाँ, एशियन लाइफमा ५ हजार १११ वटा पोलिसी सरेन्डर हुँदा ५४ करोड १९ लाख रुपैयाँ, सूर्यज्योति लाइफमा ३ हजार ४८३ वटा पोलिसी सरेन्डर भएर ४६ करोड ९९ लाख रुपैयाँ, हिमालयन लाइफमा ४ हजार १३७ वटा पोलिसी सरेन्डर हुँदा ३७ करोड ८१ लाख रुपैयाँ, मेट लाइफमा २ हजार ९५ वटा पोलिसी सरेन्डर भएर २४ करोड १२ लाख रुपैयाँ, सानिमा लाइफमा १ हजार ७७ वटा पोलिसी सरेन्डर हुँदा १५ करोड ३६ लाख रुपैयाँ, सिटिजन लाइफमा १ हजार ६६० वटा पोलिसी सरेन्डर भएर १४ करोड ९१ लाख रुपैयाँ, प्रभु महालक्ष्मी लाइफमा ८८२ वटा पोलिसी सरेन्डर हुँदा १२ करोड ४६ लाख रुपैयाँ, आईएमई लाइफमा १ हजार ७३ वटा पोलिसी सरेन्डर भएर १२ करोड ३१ लाख रुपैयाँ, रिलायवल नेपाल लाइफमा ९६५ वटा पोलिसी सरेन्डर हुँदा ६ करोड ४३ लाख रुपैयाँ र सन नेपाल लाइफमा ४४२ वटा पोलिसी सरेन्डर भएर ४ करोड ५५ लाख रुपैयाँ बाहिरिएको छ ।

जीवन बीमा कम्पनीहरूको अवस्था

नेपालको जीवन बीमा क्षेत्रमा हाल १४ ठूला कम्पनीहरू सञ्चालनमा छन्, जसले लाखौं बीमितहरूलाई सेवा दिइरहेका छन्। यी कम्पनीहरूको बजार हिस्सा र पोलिसी संख्याको आधारमा सरेन्डरको प्रभाव फरक-फरक देखिएको छ । उदाहरणका लागि, एलआईसी नेपाल र नेपाल लाइफ जस्ता ठूला कम्पनीहरूमा पोलिसी संख्याको ठूलो आधार भएकाले सरेन्डरको संख्या र रकम पनि बढी छ । तर, साना कम्पनीहरू जस्तैः सन नेपाल लाइफ वा रिलायवल नेपाल लाइफमा पनि सरेन्डरको अनुपात उल्लेखनीय छ, जसले समग्रमा चुनौती थपिएको देखाउँछ ।

यी कम्पनीहरूले विगतमा आकर्षक योजनाहरू ल्याएर बीमितको संख्या बढाए पनि पछिल्लो समय आर्थिक संकट र लगानीमा अपेक्षित प्रतिफल नदेखिनुले सरेन्डरको दर बढाएको छ । प्राधिकरणका अनुसार ठूला कम्पनीहरूको तरलता र व्यवस्थापन क्षमता राम्रो भए पनि ग्राहकको विश्वास जित्न र दीर्घकालीन लगानीको महत्त्व बुझाउन उनीहरू चुकेको देखिन्छ ।

सरेन्डरको कारण र प्रभाव

प्राधिकरणका अनुसार कम्पनीमा जति धेरै बीमा पोलिसी हुन्छ, त्यति नै सरेन्डरको संख्या र रकम पनि बढ्छ । तर, अनुपातमा ठूलो अन्तर नहुन सक्छ । यो तथ्यांकले बीमितहरूको बदलिँदो मनोविज्ञान र आर्थिक अवस्थालाई संकेत गर्छ । आर्थिक संकट, लगानीमा अपेक्षित प्रतिफल नपाउनु, बीमा कम्पनीप्रतिको विश्वासमा कमी, तत्काल नगद आवश्यकता र कोभिड-१९ पछिको मन्दीले मानिसहरूलाई दीर्घकालीन लगानीभन्दा तत्कालको आवश्यकता पूरा गर्न प्रेरित गरेको छ ।

सरेन्डर दर घटाउने उपायहरू

सरेन्डरको यो लहरलाई नियन्त्रण गर्न बीमा कम्पनीहरू, प्राधिकरण र सरकारले संयुक्त रूपमा प्रभावकारी कदम चाल्नुपर्छ । यहाँ केही समाधानका उपायहरू प्रस्तुत गरिएको छ :

१. आकर्षक र लचिलो योजनाहरूको परिचय

बीमा कम्पनीहरूले ग्राहकको आवश्यकता र आर्थिक अवस्थाअनुसार लचिलो बीमा योजनाहरू ल्याउनुपर्छ। जस्तै, पोलिसी बीचैमा सरेन्डर गर्नुपर्दा कम नोक्सानी हुने वा आंशिक रकम झिक्न सकिने सुविधा थप गर्न सकिन्छ ।

२. जनचेतना अभियान

बीमाको दीर्घकालीन फाइदा र आर्थिक सुरक्षाको महत्त्वबारे जनचेतना फैलाउन ठूलो अभियान चलाउनुपर्छ । गाउँ-गाउँ र शहर-शहरमा बीमा साक्षरता कार्यक्रम सञ्चालन गर्न सके सरेन्डर दर घट्न सक्छ ।

३. ग्राहक विश्वास बढाउने प्रयास

पारदर्शी व्यवस्थापन, समयमा दाबी भुक्तानी र ग्राहकमैत्री सेवा प्रदान गरेर बीमा कम्पनीहरूले आफ्नो विश्वसनीयता बढाउनुपर्छ । कम्पनीको वित्तीय अवस्था र लगानीको प्रतिफलबारे नियमित जानकारी दिन पनि जरुरी छ ।

४. आर्थिक सहायता सुविधा

बीमितहरूलाई तत्काल नगद आवश्यक पर्दा पोलिसी सरेन्डर गर्नुभन्दा कम ब्याजदरमा ऋण सुविधा प्रदान गर्न सकिन्छ । यसले दीर्घकालीन लगानी जोगाउन मद्दत गर्छ ।

५. नियामकीय सुधार

प्राधिकरणले बीमा कम्पनीहरूलाई कडा निगरानी राख्दै उनीहरूलाई ग्राहकमैत्री नीति बनाउन प्रोत्साहन गर्नुपर्छ । सरेन्डर दर बढी भएका कम्पनीहरूलाई विशेष अनुगमन र सुधारको निर्देशन दिन सकिन्छ ।

६. प्रतिफलको सुनिश्चितता

बीमा योजनाहरूमा न्यूनतम प्रतिफलको ग्यारेन्टी दिने नीति ल्याउन सके बीमितहरूले पोलिसी कायम राख्ने सम्भावना बढ्छ ।

बीमा क्षेत्रमा चुनौती र भविष्य

यो तथ्यांकले बीमा क्षेत्रमा गम्भीर प्रश्नहरू उठाएको छ । यदि यो सरेन्डरको लहर कायमै रहेमा कम्पनीहरूको तरलता र दीर्घकालीन स्थायित्वमा असर पर्न सक्छ । यस्तो अवस्थामा बीमा कम्पनीहरूले आफ्नो रणनीति परिवर्तन गरी ग्राहकको विश्वास जित्न र सरेन्डर दर घटाउन विशेष ध्यान दिनुपर्छ ।

चालु आर्थिक वर्षको पहिलो सात महिनामा ६२ हजारभन्दा बढी पोलिसी सरेन्डर भएर ८ अर्ब ५९ करोडभन्दा बढी रकम बाहिरिनुले नेपालको बीमा क्षेत्रमा ठूलो चुनौती थपिएको छ । यो अवस्थालाई नियन्त्रण गर्न बीमा कम्पनीहरूले ग्राहकमैत्री नीति, प्राधिकरणले नियामकीय सुधार र सरकारले सहयोगी वातावरण बनाउनुपर्छ । अन्यथा, यो प्रवृत्तिले भविष्यमा ठूलो संकट निम्त्याउन सक्छ ।

याे पनि पढ्नुहाेस्-