टर्की कसरी हतियार बजारमा प्रमुख खेलाडी बन्यो ?

काठमाडौँ । विश्वमा हतियार उत्पादन गर्ने र सैन्य सेवा प्रदान गर्ने १०० उत्कृष्ट कम्पनीहरूको सूचीमा पाँच टर्की रक्षा उपकरण कम्पनीहरू समावेश छन् । स्टकहोम शान्ति अनुसन्धान संस्थान ९सिप्री० ले २०२४ मा शीर्ष १०० रक्षा उपकरण र सैन्य सेवा कम्पनीहरूको यो श्रेणीकरण जारी गरेको छ । आम्दानीको आधारमा गरिएको यो श्रेणीकरणमा, टर्की कम्पनीहरू एसेलसन ५२औं, बायकर ६६औं र एयरोस्पेस इन्डस्ट्रिज ७५औं स्थानमा छन् । मेसिनरी र रासायनिक उद्योग निगम ९३औं स्थानमा छ ।

पछिल्लो सिप्री श्रेणीकरणमा टर्की कम्पनीहरूको समावेशले टर्कीको रक्षा उद्योग विस्तार भइरहेको र विश्वव्यापी हतियार व्यापारमा यसको प्रभाव बढ्दै गएको देखाएको छ । टर्कीका राष्ट्रपति रेसेप तैयप एर्दोगानले जनमतलाई आफ्नो पक्षमा पार्न रक्षा क्षेत्रमा आत्मनिर्भरता प्रयोग गरिरहेका छन् । रक्षा क्षेत्रको प्रगतिले टर्कीको बढ्दो अन्तर्राष्ट्रिय प्रभावलाई प्रतिबिम्बित गरेको देखिएको छ ।

बेकर बाहेक सिप्रीको श्रेणीमा समावेश गरिएका सबै कम्पनीहरू सरकारी संरक्षणमा सञ्चालन भइरहेका छन् । बेकरको नेतृत्व टर्कीका राष्ट्रपतिका ज्वाइँ सेल्कुक बैरक्तरले गर्छन् । एसेलसनले सञ्चार रडार, सेन्सर र इलेक्ट्रोनिक युद्ध प्रणाली सहित रक्षा उद्योगमा प्रयोग हुने इलेक्ट्रोनिक्स उत्पादनमा विशेषज्ञता राख्छ ।

सिप्री रिपोर्ट अनुसार, कम्पनीको राजस्व २०२४ मा २५ प्रतिशतले बढ्यो, जसले ३।४ अर्ब डलर कमाएको थियो । एसेलसनको स्थापना १९७५ मा भएको थियो जब टर्कीलाई हतियार खरिद गर्न प्रतिबन्ध लगाइएको थियो । यो देशको प्रारम्भिक कम्पनीहरू मध्ये एक हो । २०२४ मा थप सात देशहरूले एसेलसनसँग नयाँ रक्षा सम्झौताहरूमा हस्ताक्षर गरे, जसले गर्दा विश्वभरका ९२ देशहरू पुगेको छ ।

टर्की एयरोस्पेस इन्डस्ट्रीज ९टिएआई० एयरोस्पेस र उड्डयन क्षेत्रमा सञ्चालन हुन्छ । कम्पनीले हेलिकप्टर, विमान र स्वायत्त लडाई सवारी साधनहरू उत्पादन गर्छ । सिप्रीको २०२४ मा यसको आम्दानी ११ प्रतिशतले बढेको अनुमान छ, जसको कुल आम्दानी २।१ अर्ब डलर पुगेको छ । टिएआईको व्यापक रक्षा उत्पादनमा रक्षा उपकरणहरू, विभिन्न प्रकारका लडाई ड्रोनहरू, हेलिकप्टरहरू र अन्य उपकरणहरू समावेश छन् ।

रिपोर्ट अनुसार, फिलिपिन्स, ट्युनिसिया, किर्गिस्तान, नाइजेरिया र अजरबैजानले कम्पनीबाट रक्षा उपकरणहरू खरिद गर्छन् । टर्की कम्पनी बायकरको बायरक्टर टिबी ड्रोनहरू विश्वव्यापी रूपमा प्रसिद्ध छन् । तिनीहरू लिबिया, सिरिया र युक्रेनमा प्रयोग गरिएका छन् । कम्पनीको आम्दानी २०२४ मा थोरै घट्यो, कुल राजस्व १.९ अर्ब डलर पुगेको छ । ३० भन्दा बढी देशहरूले बायकरको टीबी २ र टिबी ३ सशस्त्र ड्रोनहरू खरिद गरेका छन् । यही कम्पनीले हालै टर्कीको पहिलो युभीए ९मानव रहित लडाई ड्रोन०, बायरक्टर किजिल्मा विकास गरेको छ, जुन रक्षा उद्योगको लागि ऐतिहासिक सफलता मानिन्छ । रोकेटसनले रकेट, ब्यालिस्टिक मिसाइल, हतियार, गोला बारुद, र अन्य रकेट प्रक्षेपण प्रणालीहरू उत्पादन गर्दछ । २०२४ मा रोकेटसनको राजस्व १.३९ अर्ब डलर थियो ।

सिप्रीको सूचीमा अन्तिम टर्की कम्पनी एमकेइ हो, जसले साना हतियार, तोपखाना र गोला बारुद उत्पादन गर्छ । यस कम्पनीको आम्दानी पनि बढेको छ, २०२४ मा आम्दानी १.२ अर्ब डलर अनुमान गरिएको छ । एक समय, टर्कीलाई विश्वव्यापी हतियार खरिदकर्ता मानिन्थ्यो, तर अब, टर्कीको रक्षा उपकरण उद्योगको वृद्धिसँगै, यो एक प्रमुख हतियार विक्रेताको रूपमा उदाउँदैछ ।

हालैका वर्षहरूमा, टर्की-निर्मित रक्षा उपकरणहरूले धेरै सशस्त्र द्वन्द्वहरूमा ुखेल(परिवर्तकु भूमिका खेलेको छ, जसले अन्तर्राष्ट्रिय ध्यान आकर्षित गरेको छ । युक्रेन, सिरिया, लिबिया र अन्य देशहरूमा चलिरहेको द्वन्द्वहरूमा टर्की-निर्मित लडाई ड्रोनहरूले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेका छन् । टर्कीका अधिकारीहरूले भनेका छन् कि उनीहरूले आफ्नो रक्षा आवश्यकताको ८० प्रतिशत स्थानीय रूपमा पूरा गर्छन्। यही कारणले गर्दा टर्कीले अब अन्य देशहरूबाट कम हतियार खरिद गर्दछ ।

सिप्रीका अनुसार, विश्वव्यापी हतियार खरिदमा टर्कीको हिस्सा, जुन लगभग तीन प्रतिशत थियो, २०२४ सम्ममा लगभग डेढ प्रतिशतमा झर्नेछ । टर्कीले १९७४ मा साइप्रस द्वन्द्व, १९९० को दशकमा कुर्दिश मिलिशिया विरुद्धको लडाई र सिरियाली युद्धको समयमा आफूमाथि लगाइएको प्रतिबन्धहरूको प्रतिक्रिया दिँदै रक्षा उत्पादनमा आत्मनिर्भरता हासिल गरेको छ । आत्मनिर्भरताको जग बसालेपछि, जब अमेरिकाले टर्कीमाथिको हतियार प्रतिबन्ध हटायो, टर्कीले अमेरिकाबाट एफ-३५ विमान र रूसबाट एस-४०० वायु रक्षा प्रणालीहरू खरिद गरेको थियो ।

टर्कीको रक्षा निर्यातमा स्थानीय रूपमा उत्पादित हल्का लडाई विमान, लडाई हेलिकप्टर, बख्तरबंद सवारी साधन, गोला बारुद र मिसाइल प्रणालीहरू पनि समावेश छन् । टर्की सैन्य हार्डवेयरमा विश्वव्यापी चासो बढ्दै जाँदा, टर्कीको रक्षा निर्यात राजस्व पनि बढेको छ । २०१४ मा १.६४ अर्ब डलर रहेको रक्षा उत्पादन क्षेत्रबाट हुने आम्दानी २०२४ सम्ममा ७ अर्ब डलरभन्दा बढी हुने अपेक्षा गरिएको छ ।

सिप्रीका अनुसार, टर्कीले २०२८ सम्ममा रक्षा उत्पादनबाट ११ अर्ब डलर कमाउने अनुमान गरिएको छ । टर्कीमा, अधिकारीहरू र राज्य मिडियाले रक्षा क्षेत्रमा बढ्दो आत्मनिर्भरतालाई जोड दिइरहेका छन्, र यो राष्ट्रपति रेसेप तैयप एर्दोगानको राजनीतिक कथाको केन्द्रबिन्दु हो ।

टर्कीको रक्षा उद्योग प्रेसिडेन्सीको वेबसाइटका अनुसार, हाल देशमा १,१०० भन्दा बढी परियोजनाहरू सञ्चालनमा छन्, यी परियोजनाहरूको लागि १०० अर्ब डलरभन्दा बढीको बजेट छुट्याइएको छ । देशको रक्षा उत्पादन उद्योगले हजारौं मानिसहरूलाई रोजगारी दिन्छ र २०२५ सम्ममा यस उद्योगमा रोजगारीको संख्या ११०,००० पुग्नेछ । टर्कीका अधिकारीहरूले रक्षा उत्पादन क्षेत्रलाई विश्वसँगको सम्बन्ध बलियो बनाउने र प्रविधि हस्तान्तरण मार्फत टर्कीको नेतृत्वमा रहेका परियोजनाहरूमा सामेल हुन अन्तर्राष्ट्रिय साझेदारहरूलाई आमन्त्रित गर्ने तरिकाको रूपमा पनि हेर्छन् ।