भारतको टाटा समूहभित्र देखिएको विवाद के हो ?

काठमाडौं । भारतको सबैभन्दा ठूलो व्यापारिक समूह टाटा समूहमा विवाद देखिएको छ । टाटा समूहलाई सञ्चालन गर्ने टाटा ट्रस्टमा विवाद देखिएको हो । २०२४ मा रतन टाटाको निधनपछि अहिले टाटा समूहका सबै कम्पनिको सञ्चालन टाटा ट्रस्टले गर्ने गरेको छ । टाटा समूहमा टाटा ट्रस्टको ६५.९ प्रतिशत शेयर रहेको छ ।

पछिल्लो पटक सेप्टेम्बर ११ मा भएको बैठकबाट विवाद उत्पन्न भएको भारतीय मिडियाहरूले उल्लेख गरेका छन् । जसमा पूर्वरक्षासचिव विजय सिंहलाई टाटा सन्स बोर्डमा मनोनीत निर्देशकको रूपमा पुनः नियुक्त गर्ने बारेमा छलफल हुने भनिएको थियो । तर, उनी बैठकमा उपस्थित भएनन् । रतन टाटाको मृत्युपछि ट्रस्टीहरूले टाटा सन्स बोर्डमा मनोनीत निर्देशकहरूलाई ७५ वर्षको उमेरपछि प्रत्येक वर्ष पुनः नियुक्त गरिने निर्णय भएको थियो ।

विजय सिंह २०१२ देखि यस भूमिकामा सेवा गर्दै आएका थिए । हाल ७७ बर्षका सिंहको पुनः नियुक्तिको प्रस्ताव नोएल टाटा र वेणु श्रीनिवासनले अगाडि सारेका थिए । यद्यपि, बाँकी चार सदस्यहरू – मेहली मिस्त्री, प्रमित झावेरी, जहांगीर एचसी जहांगीर र दारियस खम्बाटाले स्पष्ट रूपमा अस्वीकार गरे र संख्यात्मक बलका कारण प्रस्ताव अस्वीकार गरियो । त्यसपछि उनीहरूले मेहली मिस्त्रीलाई टाटा सन्स बोर्डमा मनोनीतको रूपमा प्रस्ताव गर्ने प्रयास गरे, तर नोएल टाटा र श्रीनिवासनले यसलाई अवरुद्ध गरे । बैठक समाप्त हुनेबित्तिकै विजय सिंहले टाटा सन्स बोर्डबाट स्वेच्छाले राजीनामा दिए । यसपछि ट्रस्टमा देखिएको विवादले ठूलो रूप लिने संकेत देखिएको छ ।

रतन टाटाको मृत्युपछि, उनका सौतेनी भाइ नोएल टाटालाई अक्टोबर २०२४ मा टाटा ट्रस्टको अध्यक्ष नियुक्त गरिएको थियो । नोभेम्बर २०२४ मा उनलाई टाटा सन्स बोर्डमा पनि समावेश गरिएको थियो । यद्यपि, धेरै मिडिया रिपोर्टहरूले यो निर्णय ट्रस्टभित्र सर्वसम्मत नभएको दाबी गरेका छन् ।

यसले टाटा सन्सलाई नियन्त्रण गर्ने टाटा ट्रस्टभित्र बोर्ड सिटहरूको बारेमा तीव्र विभाजन निम्त्यायो । एउटा गुटले बोर्ड सदस्य नोएल टाटालाई समर्थन गर्दछ भने अर्को गुटले मेहली मिस्त्रीलाई समर्थन गर्दछ, जसको टाटा सन्समा १८.३७ प्रतिशत हिस्सा रहेको शापुरजी पल्लोनजी परिवारसँग सम्बन्ध छ ।

टाटा सन्स बोर्ड सिटहरूको विवादको बीचमा, वरिष्ठ नेतृत्वले अक्टोबर ७ मा गृहमन्त्री अमित शाहको निवासमा ४५ मिनेटको बैठक भएको बताइएको छ । एक रिपोर्टका अनुसार, सरकारले कम्पनीलाई असर गर्नबाट बच्न आन्तरिक विवादलाई छिटो समाधान गर्न आग्रह गरेको छ । बैठकमा गृहमन्त्री शाह, अर्थमन्त्री निर्मला सीतारमण, टाटा ट्रस्टका अध्यक्ष नोएल टाटा, उपाध्यक्ष वेणु श्रीनिवासन, टाटा सन्सका अध्यक्ष एन चन्द्रशेखरन र ट्रस्टी डेरियस खम्बट्टा उपस्थित थिए ।

टाटा समूह विवाद

– यो सम्पूर्ण विवाद सेप्टेम्बर ११ मा टाटा ट्रस्टको बैठकबाट सुरू भएको थियो । बैठकमा पूर्व रक्षा सचिव विजय सिंहलाई टाटा सन्स बोर्डमा मनोनीत निर्देशकको रूपमा पुनः नियुक्तिको बारेमा छलफल गरिएको थियो । यद्यपि, सिंह बैठकमा उपस्थित भएनन् । टाटा ट्रस्टका सिंहसहित कुल सात ट्रस्टीहरू छन् ।

– अक्टोबर ९, २०२४ मा टाटा सन्सका पूर्वअध्यक्ष रतन टाटाको मृत्युपछि ट्रस्टले ७५ वर्षको उमेरपछि टाटा सन्स बोर्डमा मनोनीत निर्देशकहरूलाई प्रत्येक वर्ष पुनः नियुक्त गर्ने निर्णय गर्‍यो । ७७ वर्षीय सिंह २०१२ देखि यो भूमिकामा सेवा गर्दै आएका थिए ।

– पुनः नियुक्तिको लागि यो प्रस्ताव नोएल टाटा र वेणु श्रीनिवासनले पेश गरेका थिए । यद्यपि, बाँकी चार जना – मेहली मिस्त्री, प्रमित झावेरी, जहांगीर एचसी जहांगीर र दारियस खम्बाटाले स्पष्ट रूपमा अस्वीकार गरे । यी चार जना बहुमतमा भएकोले प्रस्ताव अस्वीकृत भयो ।

– यसपछि यी ट्रस्टीहरूले टाटा सन्स बोर्डमा मेहली मिस्त्रीलाई मनोनीत गर्ने प्रयास गरे । यद्यपि, नोएल टाटा र श्रीनिवासनले यसलाई रोके । बैठक समाप्त हुनेबित्तिकै सिंहले टाटा सन्स बोर्डबाट राजीनामा दिए ।

– मेहली मिस्त्रीको नेतृत्वमा रहेका चार ट्रस्टीहरू शापुरजी पल्लोनजी परिवारसँग सम्बन्धित छन्, जसको टाटा सन्समा १८.३७ प्रतिशत हिस्सा छ । पीटीआईका अनुसार मेहलीले प्रमुख निर्णयहरूबाट बहिष्कृत भएकोमा असन्तुष्टि व्यक्त गरेका छन् । विवादको केन्द्रबिन्दु टाटा सन्समा निर्देशक पदहरू हुन् ।

– रिपोर्टअनुसार, टाटा ट्रस्टका ट्रस्टीहरूबीच बढ्दो द्वन्द्वको प्रमुख कारण टाटा इन्टरनेशनल लिमिटेडको एक हजार करोड कोष योजना हो । नोएल टाटाले २०१० देखि कम्पनी चलाउँदै आएका छन् । टाटा इन्टरनेशनल लिमिटेड २७ देशहरूमा सञ्चालनमा छ ।

– ट्रस्टीहरू प्रमित झावेरी, मेहली मिस्त्री, जहांगीर एचसी जहांगीर र दारियस खम्बट्टाले सेप्टेम्बर ११ मा भएको टाटा ट्रस्टको बोर्ड बैठकमा कोष कसरी धकेलियो भन्ने बारेमा प्रश्न उठाए । मुद्दा टीआईएललाई कोष चाहिन्छ कि चाहिँदैन भन्ने थिएन, बरु निर्णय कसरी गरियो भन्ने थियो ।

– ट्रस्टीहरू विश्वास गर्छन्, यति ठूलो पुँजी प्रतिबद्धतामा राम्ररी छलफल गरिनुपर्थ्यो । ट्रस्टीहरूले जुलाईमा टाटा मोटर्सले इभेको समूहको गैर–रक्षा व्यावसायिक सवारीसाधन व्यवसायको अधिग्रहणको बारेमा पनि उल्लेख गरे । उनीहरूले भने कि उनीहरूलाई त्यो लेनदेनको बारेमा ढिलो चरणमा मात्र जानकारी दिइएको थियो ।

टाटा समूह १८६८ मा जमशेदजी टाटाद्वारा स्थापना गरिएको थियो । यो भारतको सबैभन्दा ठूलो बहुराष्ट्रिय कम्पनी हो, जसमा ३० कम्पनीहरू विश्वभरका १०० भन्दा बढी देशहरूमा १० फरक व्यवसायहरूमा सञ्चालनमा छन् । टाटा सन्स टाटा कम्पनीहरूको प्रमुख लगानी होल्डिङ र प्रवर्द्धक हो ।

टाटा सन्सको इक्विटी शेयर पुँजीको ६६ प्रतिशत टाटाको परोपकारी ट्रस्टमा छ, जसले शिक्षा, स्वास्थ्य, कला–संस्कृति र जीविकोपार्जनको लागि काम गर्दछ । २०२३–२४ मा टाटा समूहका सबै कम्पनीहरूको कुल राजस्व १३.८६ लाख करोड भारु थियो । यसले १० लाखभन्दा बढी मानिसहरूलाई रोजगारी दिन्छ । यसका उत्पादनहरू बिहानदेखि बेलुकासम्म हाम्रो जीवनको अभिन्न अंग हुन् । कम्पनीले चिया पातदेखि घडी, कार र मनोरञ्जन सेवाहरूसम्म सबै कुरा प्रदान गर्दछ ।