महाकुम्भ मेला २०२५ : विश्व इतिहासमा एक अद्भुत धार्मिक संगम

काठमाडौं । भारतको उत्तर प्रदेशस्थित प्रयागराजमा आयोजित महाकुम्भ मेला बुधबार महाशिवरात्रिको दिन औपचारिक रूपमा समापन भएको छ । यो विशाल धार्मिक मेला २०८१ पुस २९, (१३ जनवरी २०२५) बाट सुरू भएको थियो र ४५ दिनसम्म चलेको थियो । यस अवधिमा ६६ करोड २१ लाखभन्दा बढी व्यक्तिले पवित्र गंगा नदीमा स्नान गरेर आफ्नो आस्था र भक्तिको प्रदर्शन गरे । उत्तर प्रदेशका मुख्यमन्त्री योगी आदित्यनाथले यो संख्यालाई विश्व इतिहासमा एक अद्भुत भएका रूपमा उल्लेख गरेका छन् । महाकुम्भको समापन भए पनि मेलास्थल खाली हुन एक हप्ताभन्दा बढी समय लाग्ने अनुमान गरिएको छ ।

महाकुम्भको धार्मिक र सांस्कृतिक महत्त्व

महाकुम्भ मेला हिन्दु धर्मावलम्बीहरूका लागि सबैभन्दा ठूलो र पवित्र धार्मिक समागममध्ये एक हो । यो मेला प्रत्येक १४४ वर्षमा एकपटक प्रयागराजमा आयोजना हुन्छ, जहाँ गंगा, यमुना र सरस्वती नदीको संगमस्थल त्रिवेणी मानिन्छ । यो स्थानलाई हिन्दु धर्ममा मोक्ष प्राप्तिको लागि गरिने मान्यता छ । मान्यताअनुसार यहाँ स्नान गर्नाले पापबाट मुक्ति मिल्छ र आत्माको शुद्धी हुन्छ । महाकुम्भको अवसरमा साधुसन्त, तीर्थयात्री र सामान्य भक्तजनहरूको विशाल समूह यहाँ जम्मा हुन्छ । यो मेलाले धार्मिक आस्थाको मात्र नभई सांस्कृतिक एकताको पनि प्रतीक बनेको छ ।

यो वर्षको महाकुम्भमा विश्वभरबाट आएका श्रद्धालुहरूको उपस्थितिले यसको वैश्विक प्रभावलाई झल्काएको छ । भारतका विभिन्न राज्यहरूबाट मात्र नभई नेपाल, बंगलादेश, अमेरिका, युरोपलगायतका देशहरूबाट पनि भक्तजनहरू सहभागी भएका थिए । यो मेलाले भारतको धार्मिक पर्यटनलाई पनि उल्लेखनीय रूपमा बढावा दिएको छ ।

४५ दिनको अवधिमा ६६ करोडभन्दा बढीको सहभागिता

महाकुम्भ मेलाको मुख्य आकर्षण गंगा स्नान हो । यस वर्षको मेलामा ६६ करोड २१ लाखभन्दा बढी व्यक्तिले स्नान गरेको तथ्यांक उत्तर प्रदेश सरकारले सार्वजनिक गरेको छ । यो संख्या आफैंमा अविश्वसनीय छ र यसले महाकुम्भको विशालतालाई प्रमाणित गर्छ । मुख्यमन्त्री योगी आदित्यनाथले सामाजिक सञ्जाल एक्समार्फत यो जानकारी दिँदै भनेका छन्, ‘यो विश्व इतिहासको एक अभूतपूर्व घटना हो । हाम्रो संस्कृति र आस्थाको यो प्रदर्शनले भारतको गौरवलाई विश्वसामु उभ्याएको छ ।’

महाशिवरात्रिको दिन यो मेलाको अन्तिम दिन थियो, करिब डेढ करोड व्यक्तिले गंगामा स्नान गरे यो दिन भगवान शिवको पूजा र उपासना गर्ने पर्वको रूपमा मनाइन्छ । यो दिनको भव्यतालाई थप उजागर गर्न भारतीय वायुसेनाले श्रद्धालुहरूमाथि पुष्पवृष्टि गर्दै एयर शो प्रदर्शन गरेको थियो ।

मेलाको व्यवस्थापन र चुनौतीहरू

यति ठूलो संख्यामा मानिसहरूको सहभागिता भएको मेलालाई व्यवस्थित गर्नु आफैंमा ठूलो चुनौती थियो । उत्तर प्रदेश सरकारले यसका लागि व्यापक तयारी गरेको थियो । मेलास्थलमा अस्थायी बस्तीहरू, स्वास्थ्य केन्द्रहरू, शौचालयहरू र सुरक्षाको व्यवस्था गरिएको थियो । लाखौंको संख्यामा सुरक्षाकर्मीहरू खटाइएको थियो भने ड्रोन र सीसीटीभी क्यामेराहरूको प्रयोग गरेर निगरानी गरिएको थियो ।

यद्यपि, यति ठूलो भीडलाई व्यवस्थापन गर्न केही समस्या पनि देखिएन । स्नानका लागि घाटहरूमा ठाउँ अभाव, ट्राफिक जाम र आधारभूत सुविधाहरूको कमीका कारण केही श्रद्धालुहरूले गुनासो गरे। तर, समग्रमा सरकारले मेलालाई सफलतापूर्वक सम्पन्न गरेको दाबी गरेको छ ।

नेपाल र महाकुम्भको सम्बन्ध

नेपाल, हिन्दु धर्मको प्रभावशाली देश हो, यसको महत्त्व महाकुम्भमा पनि जोडिएको छ । यो समयमा हजारौं नेपाली तीर्थयात्रीहरूले यो मेलामा भाग लिए । नेपालबाट काठमाडौं, विराटनगर, जनकपुरलगायतका स्थानबाट श्रद्धालुहरूको ठूलो समूह भारत गएको थियो । नेपाली साधुहरू र सन्तहरूले पनि मेलामा आफ्नो उपस्थिति जनाए । यो मेलाले नेपाल र भारतबीचको धार्मिक र सांस्कृतिक सम्बन्धलाई थप बलियो बनाएको छ ।

निष्कर्ष

महाकुम्भ मेलामा ६६ करोडभन्दा बढी व्यक्तिको सहभागिता, गंगा स्नानको भव्यता र भारतीय संस्कृतिको प्रदर्शनले आस्था, एकता र सांस्कृतिक धरोहरको सन्देश विश्वभर फैलायो । मेलास्थल खाली हुन अझै समय लागे पनि यसको प्रभाव र सम्झना लामो समयसम्म रहिरहनेछ ।