बजेटमार्फत करका दर हेरफेर गर्दा आवश्यकता र औचित्यको तथ्यपूर्ण विश्लेषण गरिन्छः अर्थमन्त्री वर्षमान पुन 

 

काठमाडौं । अर्थमन्त्री वर्षमान पुनले आगामी आर्थिक वर्षको बजेटमार्फत् करका दर हेरफेर गर्दा त्यसको आवश्यकता र औचित्यको तथ्यपूर्ण विश्लेषण गरिने बताएका छन् ।

अर्थमन्त्रालयमा नेपाल आर्थिक पत्रकार समाज (सेजन) सँगको भेटघाटमा अर्थमन्त्री पुनले राजस्वका दर हेरफेर गर्दा के–कति कारणले त्यस्तो गर्नुपरेको हो भनेर स्पष्ट रुपमा खुलाइने बताए । बजेट निर्माण तथा कर प्रणाली निर्धारण गर्दा सर्वसाधारण समेतको सहभागिता रहने गरी सार्वजनिक छलफलमा ल्याइनुपर्ने बताए ।

“करका दरमा हेरफेर गर्दा तीन महले नै तयार पारेर के कति कारणले थपघट गर्नुपर्ने हो भनेर स्पष्ट पारिनुपर्छ भन्ने मलाई लागेको छ । यसो हुन सके कसैको नियतबाट करका दर परिवर्तन भएको भन्ने अवस्था रहँदैन । तथ्यमै आधारित भएर कर निर्धारण गर्दा परदर्शिता कायम हुन्छ ।”, अर्थमन्त्री पुनले भने । सरकारले विभिन्न क्षेत्रमा दिँदै आएको कर छुटको औचित्यताबारे तथ्यपरक विश्लेषण गरिनुपर्ने आवश्यकता औल्याए । त्यस्तै, मूल्य अभिवृद्धि कर (भ्याट) मा बहुदर आवस्यक हो वा होइन भनेर बहस चलाइनुपर्ने पनि अर्थमन्त्री पुनको भनाइ छ ।

पछिल्लो समय माग र खपत घट्दा समग्र बजार नै शिथिल अवस्थामा पुगेकोमा त्यसलाई चलायनमान बनाउन अर्थ मन्त्रालयले केहि रकम बजारमा पठाउने निर्णय गरेको पनि अर्थमन्त्री पुनले जानकारी दिए । उपभोक्ता बजारसँगै पुँजीबजारलाई कसरी चलायमान बनाउन सकिन्छ भनेर आफुले अध्ययन गरिरहेको उनको भनाइ छ ।

“सामाजिक सुरक्षा, पेन्सनलगायतको भुक्तानी गर्नुपर्ने करिब ३० अर्ब रकम निकासा गर्ने निर्णय अर्थ मन्त्रालयले गरेको छ । दूग्ध किसानको बक्यौताको करिब ३० करोड भुक्तानी गर्ने निर्णय भइसकेको छ । त्यस्तै, निर्माण व्यवसायीको करिब ४० अर्ब बराबर भुक्तानी बाँकी रहेको भनेर आएको छ । त्यसमा प्रक्रिया पुर्याएर आफ्नो दावी ल्याउनुहोस्, अर्थ मन्त्रालयले भुक्तानी दिन्छ भनेर सम्बन्धित मन्त्रालयलाई भनिसकेको छु ।”, अर्थमन्त्री पुनले भने । बजारमा पैसा पठाउँदा  मागमा देखिएको शिथिलता हट्ने विश्वास उनले व्यक्त गरे ।

सार्वजनिक संस्थानको उपादेयताबारे सोच्नुपर्ने बेला आएको पनि अर्थमन्त्री पुनले बताए । “सार्वजनिक संस्थानमा लगानी भएपछी त्यसको प्रतिफल पनि चाहिन्छ । यदि आर्थिक रुपमा उपयुक्त छैनन् भने अर्को क्षेत्रमा जान सकिन्छ । आजका लागि आवस्यक कुन क्षेत्र हो भनेर पहिचान गरि सार्वजनिक संस्थानको लगानी ती क्षेत्रमा केन्द्रित गर्न सकिन्छ ।” उनले भने ।

विगतमा मुलुकको अर्थतन्त्र केहि समस्यामा हुँदा अबलम्बन गरिएका कडा खालका आर्थिक तथा मौद्रिक नीति अहिले सहज अवस्थामा बिस्तारै खुलुलो गर्दै गएको पनि उनले स्पष्ट पारे । “अर्थतन्त्र अफ्ट्यारो हुँदा हाम्रा नीति केहि कडा गरेको थियौं । तर अहिले सहज अवस्थामा तिनलाई सहज बनाऔं । घरजग्गा र शेयर धितो कर्जाको सीमा संशोधन गर्न सकिने बारे पनि छलफल भइरहेको छ”, उनले भने, “कुनै बेला विदेशी मुद्रा सञ्चिती कम भनियो तर अहिले खर्च गर्न सकेका छैनौं । यसमा पनि के गर्न सकिन्छ भनेर अध्ययन भइरहेको छ ।”

सरकारले चालेको सुशासनको पहलले अवैध हुण्डी कारोबार रोकिएको र त्यसले रेमिट्यान्स बढेपछि भुक्तानी सन्तुलन राम्रो अवस्थामा पुगेको दावी अर्थमन्त्री पुनको छ । केहि समयअघि अर्थतन्त्रमा बाह्य क्षेत्र व्यवस्थापनमा समस्या रहेकोमा अहिले सार्वजनिक वित्त व्यवस्थापन सकसपूर्ण रहेको उनले बताए । बजेटको स्रोत अनुमान गर्दा अर्थमन्त्रालयको भूमिका नखोजिने विद्यमान परिस्थितिमा मन्त्रालय र राष्ट्रिय योजना आयोगले समन्वय गर्नुपर्नेमा समेत उनले जोड दिए  ।

निवर्तमान अर्थमन्त्री र प्रधानमन्त्री बीच कुरा नमिल्दा सत्ता गठबन्धनमा नै समस्या देखिएको भन्ने विषयमा सत्यता नरहेको उनले स्पष्ट पारे । विगतका सरकारका राम्रा अभ्यासलाई आफुले निरन्तरता दिने पनि उनको भनाइ छ । “प्रधानमन्त्री र अर्थमन्त्री बीच विमति भएको जस्तो पारियो । तर त्यस्तो होइन ।”, उनले भने, “ अहिले पनि एउटा दलले बजेटका सिद्धान्त र प्राथमिकता ल्याउने, अर्को दलले नीति कार्यक्रम र बजेट ल्याउने र मौद्रिक नीति अर्को दलको भन्ने भान परेको छ । एउटै राज्य संयन्त्रभित्र अलग्गै काम गरेको भन्ने हुँदैन । जसले गरेको भएपनि राज्यको एउटै नीति हुन्छ ।”
विनियोजन विधेयकका सिद्धान्त तथा प्राथमिकता, वार्षिक नीति तथा कार्यक्रम, बजेट र मौद्रिक नीतिको अन्तरसम्बन्ध स्थापित गरी समन्वयात्मक रुपमा काम गर्ने पनि उनले जानकारी दिए । विगतका असल अभ्यासमा टेकेर थप राम्रो गरौं भन्ने पक्षमा आफु रहेको उनको भनाइ छ ।